Małżeństwo jest instytucją która co do zasady wiąże ludzi na całe życie. Czasem ludzie decydują się rozstać i rozwiązują zawarte małżeństwo
przez rozwód. Jednak nie wszystkie więzy pomiędzy małżonkami mogą zostać zerwane. Ustawodawca przewidział instytucję alimentów na rzecz byłego małżonka, która może być zrealizowana przy spełnieniu odpowiednich przesłanek.
Uchwała pełnego składu Izby Cywilnej i Administracyjnej Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 1987 r., sygn. III CZP 91/86 wskazuje, że obowiązek świadczeń alimentacyjnych między małżonkami po rozwodzie stanowi kontynuację obowiązku wzajemnej pomocy powstałego przez zawarcie związku małżeńskiego.
Zasada ta jest zgodna z zasadami współżycia społecznego i jest wyrazem sprawiedliwości społecznej. Wydaje się wysoce moralne, aby małżonek z którego winy orzeczono rozwód, wspomagał finansowo po rozwiązaniu małżeństwa, byłego małżonka który znajduje się w niedostatku lub nastąpiło istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego.
W art. 60 k.r.i.o. określono przesłanki jakie muszą być spełnione aby można było zasądzić alimenty na rzecz byłego małżonka. Na tle tego przepisu można wyróżnić dwa obowiązki alimentacyjne: zwykły i rozszerzony.[1]
ZWYKŁY OBOWIĄZEK ALIMENTACYJNY
W § 1 powołanego przepisu małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia i który znajduje się w niedostatku, może żądać od drugiego małżonka rozwiedzionego dostarczania środków utrzymania w zakresie odpowiadającym usprawiedliwionym potrzebom uprawnionego oraz możliwościom zarobkowym i majątkowym zobowiązanego.
Zatem zgodnie z przepisem były małżonek uzyska alimenty spełniając dwa warunki. Po pierwsze musi wystąpić stan niedostatku po jego stronie oraz nie może być on wyłącznie winnym rozpadowi małżeństwa.
Pojęcie niedostatku nie zostało szczegółowo określone w ustawie. Judykatura i doktryna wypracowały jednak podstawy umożliwiające określenie tego stanu. W wyroku Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 7 września 2000 r. w sprawie I CKN 872/00 Sąd stwierdził, że w niedostatku znajduje się ten, kto nie może własnymi siłami zaspokoić swoich usprawiedliwionych potrzeb w całości lub w części; a usprawiedliwione potrzeby to takie, których zaspokojenie zapewni uprawnionemu normalne warunki bytowania, odpowiednie do jego stanu zdrowia i wieku.
Istotne jest, przy badaniu przez Sąd czy dana osoba znajduje się w niedostatku, to czy małżonek który zgłasza roszczenie podjął wszelkie
możliwe działania aby zapobiec niedostatkowi w którym się znajduje. Jeżeli nie wykorzystuje on swoich możliwości zarobkowych w pełni, rezygnuje z pracy, podejmuje płace mniej płatną, alimenty nie zostaną przyznane.
Wysokość alimentów będzie uzależniona od usprawiedliwionych potrzeb małżonka uprawnionego oraz od możliwość majątkowych i zarobkowych małżonka zobowiązanego.
ROZSZERZONY OBOWIĄZEK AIMENTACYJNY
Zgodnie z § 2 art. 60 k.r.i.o. jeżeli jeden z małżonków został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, a rozwód pociąga za sobą istotne
pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego, sąd na żądanie małżonka niewinnego może orzec, że małżonek wyłącznie winny obowiązany jest przyczyniać się w odpowiednim zakresie do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego, chociażby ten nie znajdował się w niedostatku.
Paragraf ten zawiera dwie przesłanki jakie muszą być spełnione, aby na tej podstawie Sąd obciążył obowiązkiem alimentacyjnym byłego
małżonka. Po pierwsze zobowiązanym jest małżonek wyłącznie winny rozpadowi małżeństwa, po drugie sytuacja materialna małżonka niewinnego na skutek rozwodu istotnie się pogorszyła.
W uchwale SN powołanej na początku artykułu Sąd wskazał, że dla oceny, czy przesłanka istotnego pogorszenia sytuacji materialnej występuje, przeprowadzić należy porównanie każdorazowej sytuacji materialnej małżonka niewinnego, z tym położeniem, jakie istniałoby, gdyby rozwód nie został w ogóle orzeczony i gdyby małżonkowie kontynuowali pożycie.
Przyjęte uregulowanie nie daje wprawdzie małżonkowi niewinnemu prawa do równej stopy życiowej z małżonkiem zobowiązanym, lecz
małżonek niewinny ma prawo do bardziej dostatniego poziomu życia niż tylko zaspokajanie usprawiedliwionych potrzeb. Pojęcie stopy życiowej stanowi element, który przy określeniu usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego trzeba także brać pod uwagę.
Jednakże spełnienie powołanych przesłanek, nie powoduje obligatoryjnego zasądzenia alimentów na rzecz małżonka niewinnego.[2]
WYGAŚNIĘCIE OBOWIĄZKU ALIMENTACYJNEGO
W § 3. art. 60 k.r.i.o. obowiązek dostarczania środków utrzymania małżonkowi rozwiedzionemu wygasa w razie zawarcia przez tego małżonka nowego małżeństwa. Jednakże gdy zobowiązanym jest małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za winnego rozkładu
pożycia, obowiązek ten wygasa także z upływem pięciu lat od orzeczenia rozwodu, chyba że ze względu na wyjątkowe okoliczności sąd, na żądanie uprawnionego, przedłuży wymieniony termin pięcioletni.
Obowiązek alimentacyjny na rzecz byłego małżonka wygasa w przypadku zawarcia nowego małżeństwa przez małżonka który otrzymywał alimenty, w terminie 5 lat od uprawomocnienia się orzeczenia o rozpadzie gdy małżonek zobowiązany nie został uznany winnym rozwiązaniu małżeństwa oraz w chwili śmierci małżonka uprawnionego lub zobowiązanego.
Przesłanka zawarcia nowego małżeństwa przez małżonka uprawnionego do świadczeń alimentacyjnych jest wyrazem zasady, iż to nowy małżonek zgodnie z art. 23 k.r.i.o. i 27 k.r.i.o musi spełniać obowiązek zaspokajania potrzeb rodziny. Istotnym jest również, że Sąd może orzec
wygaśnięcie obowiązku alimentacyjnego wobec małżonka uprawnionego, który mimo, że nie zawarł nowego związku małżeńskiego pozostaje w konkubinacie z inną osobą. Sądy zwracają szczególną uwagę czy małżonek uprawniony celowo nie kieruje swoich roszczeń wobec byłego winnego współmałżonka, celem wyłudzenia pieniędzy. Takie roszczenie może być uznane za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego i w efekcie oddalone.
Termin 5 lat określony w powołanym przepisie dotyczy sytuacji gdy małżonek zobowiązany nie został uznany za winnego rozpadowi małżeństwa. Termin też można przedłużyć kierując do sądu pozew o przedłożenie obowiązku alimentacyjnego. Musi być on umotywowany wyjątkowymi okolicznościami, które zaistniały przed zakończeniem terminu 5 letniego. Judykatura dopuszcza możliwość wystąpienia z powództwem o przedłużenie obowiązku alimentacyjnego po terminie 5 lat od uprawomocnienia się wyroku rozwodowego, jednakże wyjątkowe okoliczności muszą zaistnieć w okresie 5 lat.
Wyjątkowe okoliczność nie zostały zdefiniowane przez ustawodawcę, zatem w każdym przypadku Sąd będzie szczegółowo badał dany stan faktyczny.
Orzecznictwo wskazuje, że za wyjątkowe okoliczności uzasadniające przedłużenie obowiązku alimentacyjnego uważane są: znaczne dysproporcje w statusie materialnym małżonków po rozwodzie, długotrwałość związku małżeńskiego, obiektywne przyczyny uniemożliwiające czy ograniczające możliwości zarobkowania (choroba, wykształcenie), możliwość zaspokojenia roszczeń alimentacyjnych od innych członków rodziny.
adwokat Kinga Obrębska
[1] tak: J. Ignaczewski [w:] Alimenty Komentarz Sądowe Komentarze
Tematyczne, wyd. 3. s. 113.
[2] wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna, z dnia 15 lutego 2001 r., II CKN 391/00
